.
.
.
.

 

 

Hymenogaster verrucosus Bucholtz 1901

Poz. Syst. Hymenogastraceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Basidiomycota, Fungi

Gleba dojrzałych owocników
Grupa młodych owocników
Dojrzały owocnik

 

CECHY MAKROSKOPOWE

Dojrzałe owocniki

 

Owocniki niewielkie, o średnicy 0,5-1,5 cm. Najczęściej regularnie kuliste lub owalne. U podstawy bardzo często pofałdowane, guzowate. Powierzchnia owocnika, matowa, szorstka. Za młodu biała, biało-szara, potem szaro-ochrowa, w fazie pełnej dojrzałości ochrowo-brązowa. Miejsca uszkodzone lub uciśnięte bardzo szybko ciemnieją. Gleba w owocnikach niedojrzałych biała, potem, szaro-lilowa, ochrowa, w fazie pełnej dojrzałości brązowa do brązowo-czarnej. Czasem z lekkim fioletowawym lub bordowym odcieniem. Komory hymenialne o marmurkowatym przebiegu, nieregularne, drobne, często pełne do fazy pełnej dojrzałości. Trama hymenialna o ton jaśniejsza niż kolor gleby. Perydium na przekroju ochrowe do brązowo-bordowego. Podstawa owocnika z wyraźną zawiązką grzybniową i niewielką, ciemno zabarwioną kolumellą o nieregularnych kształtach. Konsystencja dojrzałego owocnika trwała, zwarta, elastyczna, w starszym wieku nawet chrząstkowata. Smak nieznaczny, lekko kwaskowaty. Zapach niezbyt silny, ziemisty, czasem z lekka nutą zapachu mydła podobną do zapachu Tricholoma saponaceum.

CECHY MIKROSKOPOWE

Zarodniki H.verrucosus

 

Perydium 100-200 μm. W początkowej fazie rozwoju plektenchymatyczne zbudowane z septowanych, hialinowych strzępek 5-10 μm. W późniejszych fazach rozwoju strzępki rozdymają się w struktury pseudoparenchymatyczne, zbudowane z kulistych lub owalnych komórek 10-30 μm. Warstwę suprapellis o grubości 10-40 μm tworzą gęsto splecione, zabarwione na żółto-brązowy kolor septowane, strzępki. Przebieg strzępek równoległy do powierzchni owocnika. Trama perydialna i hymenialna zbudowane z cienkościennych, septowanych, hialinowych strzępek o grubości 2-4 μm. Bazydia średnio 25-35 x 10-15 μm. W początkowej fazie rozwoju maczugowate, z grubymi, wyraźnymi sterygmami o długości do 5-8 μm, wypełnione żółtawą ziarnistą treścią, 1-2-zarodnikowe. Wraz z rozwojem zarodników bardzo szybko wiotczeją i przybierają kształty cylindryczne do nitkowatych. Tracą ziarnistą zawartość, stając się bladożółtawe, a w końcu hialinowe. Bazydiole cylindryczne lub maczugowate, hialinowe o rozmiarach 20-30 x 5-10 μm. Warstwa subhymenialna pseudoparenchymatyczna, utworzona przez 2-3 rzędy kulistych komórek o średnicy 5-10 μm. Dojrzałe zarodniki grubościenne, owalne do wrzecionowatych. Czasem gruszkowate lub nawet kuliste. Zarodniki otoczone szeroką luźną błoną perysporium. Perysporium tworzy na powierzchni zarodników chaotycznie rozmieszczone, duże, sferyczne brodawki do 2-4 μm wysokości, a nierzadko fałdy, guzki i zmarszczki o chaotycznym przebiegu. Za młodu hialinowe, potem bladożółte, żółto-brązowawe do czerwono-brązowych, w fazie późnej dojrzałości brązowo-czarne. Szczyt zarodnika bezbarwny, gruby, cylindryczny 1-4 μm – szybko ginie w fałdach perysporium, dobrze widoczny tylko w zarodnikach na wczesnych etapach rozwoju. Apiculus szeroki, prosty, gruby, 1-5 μm. Wielkość dojrzałych zarodników wraz z ornamentacją i fałdami perysporium 20-30 x 14-21 μm, średnio 22 x 16 μm, Q=1,1-1,8, Qm=1,4. Występują nieliczne, charakterystyczne, trygonalne zarodniki anormatywne. Stanowią około 1% masy zarodników.

Szczegóły budowy perydium H.verrucosus
Hymenium H.verrucosus

SIEDLISKO

 

Hymenogaster verrucosus jest gatunkiem preferującym żyzne, bogate gleby o odczynie pH 6,0-8,5. Stanowiska zlokalizowane na obszarze Polski to nasłonecznione stoki o południowej wystawie, porośnięte lasem monokulturowym lub ze zdecydowaną przewagą Quercus robur. Owocniki w nielicznych grupach wyrastają płytko pod powierzchnią gleby, a często w grubej warstwie dębowej ściółki. Pierwsze dojrzałe owocniki pojawiają się w pełni lata, w czerwcu, lipcu i rosną do pierwszych jesiennych mrozów.

WYSTĘPOWANIE

 

Hymenogaster verrucosus jest gatunkiem bardzo rzadkim. Znany z nielicznych stanowisk w Europie i Ameryce Północnej. Jedynie w południowych Niemczech oraz na przedgórzu Gór Harzu znajdowany nieco częściej. W Polsce odkryty po raz pierwszy w 2012 roku. Na trzech znanych obecnie stanowiskach gatunek tworzy stabilne populacje, regularnie owocnikujące w każdym sezonie wegetacyjnym.

Wyżyna Śląska – DF02, Psary k. Tarnowskich Gór, Wrzesień 2012
Wyżyna Kielecka – EE 83, Chęciny k. Kielc, Lipiec 2015
Wyżyna Krakowsko-Częstochowska – DF 27, Złożeniec k. Smolenia, Październik 2019





UWAGI

Dojrzały owocnik

 

Niepowtarzalna w obrębie rodzaju, ornamentacja zarodników pozwala na pewne oznaczenie Hymenogaster verrucosus. Makroskopowo gatunek prezentuje zespół cech charakterystycznych dla wielu innych przedstawicieli Hymenogaster i jest trudny do oznaczenie wyłącznie po cechach makromorfologicznych.
Na polskich stanowiskach H. verrucosus wyrastał zawsze w sąsiedztwie Quercus robur. Z niektórych stanowisk w Rosji oraz Stanach Zjednoczonych podano jako partnerów mikoryzowych również Fagus, Tilia oraz Picea.